جمع بندی مقاله
مدل ارائه شده تلفیقی از مدلهای مکانیابی و برنامه ریزی تولید است که میزان و زمان کاشت محصولات در مزارع و محل اجاره سردخانه را با توجه به قابلیت‌های کاشت، محدودیت‌های زمین زراعی و منابع آب تعیین میکند. همچنین، میزان انتقال محصولات به میادین و سردخانه‌ها را در دورههای زمانی مختلف تعیین میکند. یکی از وجه تمایزات این مدل نسبت به مدلهای مشابه شیوه اعمال محدودیت فساد‌پذیری محصول به جهت تعداد دورههای ماندگاری آن در سردخانه‌هاست که بدون استفاده از متغیرهای گسسته انجام شده است. همین امر به کاهش زمان حل مسأله در مقایسه با مدلهای مشابه منجر میشود.
مطالعه موردی که در این مقاله بررسی شد، به ارائه یک برنامه کشت، برداشت، حمل ونقل و نگهداری سه محصول سیب‌زمینی، پیاز و گوجه‌فرنگی می پردازد. نتایج عددی نشان میدهد که با بهره گیری از این مدل قیمت تمام شده هر واحد محصول تا یک سوم مقدار واقعی کاهش مییابد. علت عمده کاهش قیمت این است که مدل در ارئه برنامه کاشت محصول در هر استان علاوه بر عوامل هزینهای ضریب عملکرد محصول در آن استان را نیز در نظر میگیرد؛ از این رو، کل هزینه تولید کاهش مییابد و همان طور که نتایج نشان داد، سهم هزینه تولید حدود 94% کل هزینههای زنجیره تأمین است. هزینههای حمل و نقل حدود 5% از هزینههای کل را شامل میشود و نتایج عددی نشان داد که جواب بهینه نسبت به هزینه حمل و نقل حساس نیست؛ اما توجه به این نکته ضروری است که حمل و نقل جزئی از عوامل زنجیره تأمین است و بدون آن این نتایج حاصل نمیشود. لذا علیرغم سهم اندک حمل و نقل در هزینهها و قیمت تمام شده محصول، توجه به برنامهریزی و تدارک تسهیلات حمل و نقل در حوزه کشاورزی ضروری است. تحلیل‌های انجام شده در این مقاله حاکی از نیاز کشور به حداقل دو سردخانه است؛ به نحوی که در صورت نبود این تعداد، تأمین تقاضای کل کشور عملی نیست. این در حالی است که با افزایش تعداد سردخانه‌ها هزینههای زنجیره به طور قابل توجهی کاهش مییابد، لذا افزایش تعداد سردخانه‌های اختصاصی نگهداری این سه محصول به مدیران حوزه کشاورزی توصیه میشود. نتایج تحلیل حساسیت بر روی منابع آب اهمیت صرفهجویی در مصرف و استفاده بهینه آن را روشن میسازد، به طوری که اگر منابع آب به کمتر از 30% مقدار فعلی برسد، پاسخ به تقاضای محصولات از طریق تولید داخل نشدنی است. نتایج عددی نشان میدهند علیرغم این که کاهش مصرف آب به عنوان هدف مدل نبوده اما برنامه ارائه شده به صرفهجویی در میزان آب مصرفی منجر میشود. اهمیت صرفهجویی در مصرف آب کشاورزی بر اساس مدل ارائه شده در این مقاله به دو جهت قابل ملاحظه است: اول اهمیت حفظ منابع آبی که به عنوان با ارزش‌ترین سرمایه ملی کشورمان مطرحاند؛ و دوم اینکه با توجه به کاهش مقدار مصرف آب برای تولید هر تن محصول، قیمت تمام شده محصولات کاهش مییابد. نتایج تحلیل حساسیت بر روی سطح زمین زراعی نشان میدهد با کاهش این پارامتر قیمت تمام شده محصولات افزایش یافته و کاهش بیش از 8 درصدی آن، تأمین این سه محصول نیازمند واردات میشود. در این خصوص به مدیران و تصمیمگیران حوزه کشاورزی میتوان پیشنهاد داد که با افزایش سطح زمین زراعی در استان‌هایی که هزینه تولید کمتری دارند، میتوان ضمن جلوگیری از واردات، هزینه کل زنجیره تأمین را کاهش داد و در نتیجه قیمت تمام شده محصولات کاهش مییابد.
اگرچه استفاده از این مدل برای کل کشور نیازمند فرضیات و اطلاعات زیادی است، اما به دلیل تنوع آب و هوایی و قابلیت کشت متنوع در کل کشور با استفاده از نتایج این مدل استانها میتوانند نیاز یکدیگر را در فصول مختلف پاسخ دهند و از واردات محصول تا حدّ ممکن جلوگیری کنند. همچنین، تعادل بین عرضه و تقاضا که نتیجه آن ثبات قیمتهاست، ایجاد میشود. اگر از این مدل به صورت منطقهای استفاده میشود، پیشنهاد میگردد منطقه مورد مطالعه طوری انتخاب شود که در آن امکان کشت محصولات در دورههای زمانی مختلف وجود داشته باشد.
به عنوان تحقیقات آتی میتوان با در نظر گرفتن افت تدریجی کیفیت محصولات بر اثر نگهداری و قیمتگذاری آن مدل را توسعه داد. همچنین، توسعه این مدل به صورت یک مسأله تصمیمگیری چند هدفه به طوری که علاوه بر کاهش هزینهها، کاهش میزان آب مصرفی و کاهش میزان واردات نیز به عنوان توابع هدف قرار گیرند، پیشنهاد میشود.
لینک دانلود اصل مقاله :
ارائه یک مدل برنامه ریزی زنجیره تأمین برای محصولات زراعی فساد‌پذیر
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
